آداب ماه مبارک رمضان

از امیرالمؤ منین (علیه السلام ) روایت شده است : ((نگویید رمضان ؛ زیرا نمى دانید رمضان چیست ؟ اگر کسى گفت ؛ باید صدقه داده و روزه بگیرد؛ همانطور که خداوند فرموده است بگویید ماه رمضان .))
در اینجا گوشه اى از آداب این ماه مبارک و ماه میهمانى خدا را ذکر مى کنیم :

۱ - مستحب است که در سحر و افطار، قبل از شروع و بعد از گفتن بسم اللّه الرحمن الرحیم سوره قدر خوانده شود.
۲ - بهترین دعایى که خوب است قبل از افطار خوانده شود، دعایى است که در اقبال آمده و مفضل بن عمر آن را روایت کرده است : اللهم رب العظیم ...(۱۱)
۳ - از مراقبت هاى ماه رمضان ، پاک کردن دل با توبه صادقانه است .
۴ - از دیگر مراقبت هاى این ماه ، پاکیزه نمودن مال با دادن خمس است تا غذا، لباس ، مکان و هر چیزى که روزه دار در آن دخل و تصرف مى کند، پاک شود.
۵ - باید براى شروع خوب سال ، تلاش کند. روایات زیادى داریم که : ((ماه رمضان ، ابتداى سال است : اگر انسان در این ماه ، خود را سالم نگه دارد، تمام سال سلامت خواهد ماند.))
۶ - از مراقبات این ماه ، توسل در شب اول است . مهمترین کارى که سالک باید انجام دهد این است که در شب اول ماه به یکى از معصومین (علیهم السلام ) که حامى و نگهبان آن شب است ، مراجعه و با چهره آبرومند و نورانى او نزد پروردگارش ، به درگاه خدا روى آورد.
۷ - از مراقبات این ماه ، انجام دادن متناسب نوافل و مستحبات است . سزاوار است که سالک حال خود را بررسى و نشاط، کسالت ، کار، فراغت ، نیرو و ضعف خود را نسبت به نوافل و مستحبات سنجیده و بعد از مراعات حال خود، به ترتیب ، بهترین ها را انتخاب نماید. در روایات زیادى آمده است که نوافل در این ماه ، بیش از هزار رکعت است
۸ - از کارهاى مهم در این ماه ، قرائت قرآن ، دعا و ذکر است که باید از هر کدام مقدار معینى انتخاب و در هر روز انجام شود. دعاى ((ابى حمزه ثمالى )) را نیز باید به اندازه اى که مى تواند، در تمام شب ها یا یک شب درمیان بخواند. هر روز یکى از دعاهاى روز را خوانده و براى توفیق در شب قدر و شب عید فطر زیاد دعا نماید و نباید در روزهاى جمعه ، نمازى را که روایت شده است ، ترک کند. از مهمترین دعاها در شب و روز، دعا براى ولى امر، خلیفه خداوند، امام زمان (عج ) مى باشد. و باید براى پدر، مادر، معلمین ، برادران دینى ، نزدیکان ، همسایگان و هر کسى که حقى به گردن او دارد همچنین تمام مؤ منین ، دعا و استغفار نموده و آنان را در دعاهایى که براى خود مى نماید، شریک کند.
۹ - از اعمال مهم این ماه ، غسل در شب و روز اول و شب هاى فرد است . در روایت آمده است : ((کسى که شب اول ماه رمضان ، در رودى جارى غسل کرده و سى مشت آب بر سرش بریزد، تا ماه رمضان آینده پاک مى شود)) و ((کسى که در اولین روز سال ، در آب جارى غسل کرده و سى مشت آب بر سرش بریزد، این عمل ، داروى یک سال او خواهد بود)).
۱۰ - خوردن سحرى مستحب است . روایت شده است : ((سحرى بخورید، گر چه جرعه آبى باشد. توجه داشته باشید که خدا برکسانى که سحرى مى خورند، درود مى فرستد.)) باید به نیت استحباب سحرى نزد خدا و نیرو گرفتن بر عبادتها در طول روز، سحرى خورد.
۱۱ - در روایتى آمده است صدبار خواندن سوره دخان تا شب بیست و سوم براى شناخت این شب مفید است . در روایت دیگر نیز آمده است که به جاى آن مى توان هزار بار سوره قدر را خواند.
۱۲ - از کارهاى مهم در این ماه ، افطارى دادن به روزه داران است که پاداش ‍ آن زیاد مى باشد.
۱۳ - از کارهاى مهم دیگر در این ماه براى اهل علم ، امامت جماعت و وعظ مى باشد.
۱۴ - از اوقات مهم در ماه رمضان ، شب قدر است . شبى که از هزار ماه ، بهتر مى باشد. روایتى داریم مبنى بر این که از هزار ماه جهاد، بهتر و از سلطنت هزار ماه ، بهتر و عبادت آن ، بهتر از عبادت هزار ماه مى باشد. در روایات اهل بیت نیز آمده است : ((فرشتگان در شب قدر فرود آمده و در زمین پخش ‍ مى شوند، بر مجالس مؤ منین گذشته ، بر آنان سلام مى کنند و براى دعاهاى آنها آمین مى گویند، تا آنگاه که سپیده دم طلوع مى کند.))
سزاوار است که شیعه امیرالمؤ منین (علیه السلام ) تمام سعى خود را جهت آمادگى براى اعمال این شب به کار گیرد؛ مثلا مکان ، لباس مناسب ، عطر و صدقه اى تهیه و مضامین لطیفى را براى مناجات با پروردگار و کلمات برانگیزنده اى را در خطاب به معصومین (علیهم السلام ) انتخاب کند. همچنین میهمانان مخصوصى را که مناسب با این شب مى باشند و چند فقیر را براى صدقه دادن در نظر بگیرد.
۱۵ - سزاوار است که براى شب قدر براى ذکر و دعا وقت مناسبى تعیین کند. همچنین وقت مناسبى را که در آن خواب آلود یا سیر یا گرسنه نبوده و موانع دیگرى نیز نداشته باشد، براى تفکر معین کند.
۱۶ - نمازهاى مستحبى شب قدر و این ماه ، در بخش نمازهاى مستحبى ذکر شده است که ثوابهاى زیادى بر آنها مترتب مى باشد.
۱۷ - از اعمال شب قدر، خواندن دعاى گشودن قرآن و روى سر گذاشتن قرآن مى باشد. به این نیت که عقل و او با این عمل تقویت شده و با دانشهاى قرآن کامل شود و نور عقل با نور قرآن ضمیمه گردد.
۱۸ - در شب قدر، خواندن زیارت امام حسین (علیه السلام ) با بعضى از زیارتهایى که وارد شده است ، مستحب مى باشد.
۱۹ - خواندن سوره روم ، عنکبوت و دخان در شب بیست و سوم ، مستحب مى باشد.
۲۰ - خواندن دعاهایى که در این شبها وارد شده است ، بخصوص دعایى که سید از بعضى کتابهاى کهن نقل نموده و اول آن چنین است : اللهم ان کان الشک فى اءن لیله القدر فیها تقدمها واقع فانه فیک و فى وحدانیتک و تزکیتک الاعمال زائل . مستحب مى باشد.
۲۱ - خواندن دعایى کوچک از امام سجاد (علیه السلام ) در این شب ، مستحب مى باشد که اول آن ((یا باطنا فى ظهوره )) مى باشد؛ دعایى که در یکتا دانستن خداوند کامل مى باشد.
۲۲ - سزاوار است که ساعتى از شب را مخصوص مراقبت قرار داده و در آن ساعت علم پروردگارش را به بدحالى او، قدرتش را بر نجات دادن او، فضل ، بخشش و کرم او را در نظر گرفته و سپس با امیدوارى ، بر در بخشش و کرم او چشم دوخته و در انتظار رحمت و عنایت او باشد.
۲۳ - سزاوار است که شب هاى قدر را با توسل به حامیان معصوم (علیهم السلام )، سپردن عمل به آنان ، عرضه آن به خداوند با دستهاى آنان ، تضرع به درگاه آنان براى اصلاح عمل ختم نماید براى این که آنان به درگاه خداوند تضرع نموده تا او این عمل را قبول و آن را به عمل صالح تبدیل نموده و آن را پرورش دهد.
۲۴ - کار مهم دیگر، وداع ماه رمضان و متاءثر شدن به خاطر جدایى از آن است . در این رابطه دعاها و مناجاتهایى پر ارزش با ماه بزرگ خدا رسیده است .
۲۵ - خوب است که در ساعات پایانى آخرین روز ماه رمضان ، که روز عرضه اعمال ماه است ، با نگهبان روزش که از معصومین (علیهم السلام ) مى باشد، با رعایت آداب تواضع و توسل ، مناجات نماید و آنگونه سخن بگوید که محبت آنان را برانگیخته و باران رحمت و کرامت آنان بر او ببارد. همچنین با معذرت خواهى ، اعمالى را که در این ماه انجام داده است را به آنان واگذارد و با درخواستى تضرع آمیز بخواهد که با شفاعت و دعایشان اعمالش را اصلاح نموده و با تضرع از خدا بخواهند که با عفو فراوان خود، آن را پذیرفته و به چندین برابر اعمال خیر تبدیل نماید. اگر این امور را در اواخر روز، در سجده انجام دهد و این ماه را به حال سجده و گرسنگى به پایان برساند و با این حال وارد شب عید شود، امید است که به کرامتى از جانب خداوند متعال برسد که بالاتر از آرزویش باشد(۱۲).
آداب شب و روز عید فطر
۱ - عبادت در شب عید فطر بسیار مهم است . از امام سجاد (علیه السلام ) روایت شده است که به فرزندانش در مورد این شب سفارش کرده و مى فرمودند: ((این شب کمتر از آن شب نیست .)) منظور حضرت (علیه السلام )، شب قدر بود.
۲ - مهمترین کارها در این شب ، بعد از جستجوى ماه و دیدن آن ، خواندن دعایى است که هنگام دیدن ماه خوانده مى شود و در صحیفه سجادیه نیز آمده است ، همچنین سلام و تضرع کامل به نگهبان شبش که از معصومین (علیهم السلام ) است و توسل جستن به آنان جهت جدیت ایشان در اصلاح اعمال او در این ماه از اعمال این ماه به شمار مى رود.
۳ - غسل کردن به هنگام غروب روز آخر ماه رمضان مستحب است .
۴ - مستحب است که بعد از نوافل مغرب ، در حالى که دست هاى خود را بلند کرده است ، بگوید: یا ذالمن و الطول ، یا مصطفى محمد و ناصره ، صل على محمد و آل محمد و اغفرلى کل ذنب احصیته و هو عندک فى کتاب مبین .
آنگاه سجده کرده و صد بار در سجده بگوید: ((اتوب الى اللّه )) سپس ‍ حاجت خود را طلب کند.
۵ - بعد از نماز مغرب ، عشاء، صبح و عید، این تکبیر را بگوید: الله اکبر لا اله الااللّه و اللّه اکبر و لله الحمد اللّه اکبر و الحمد لله على ما هدانا.
بهتر است این تکبیر را در پى این نمازها، ترک نکند.
۶ - مستحب است بعد از نماز مغرب و عشا، دو رکعت به جا آورده در رکعت اول بعد از سوره فاتحه ، صد بار سوره اخلاص و در رکعت دوم بعد از سوره فاتحه ، یک بار سوره اخلاص را بخواند. آنگاه قنوت خوانده و به رکوع رفته سجده کند و سلام بدهد. آنگاه سجده کرده و در سجده صد بار بگوید:((اتوب الى اللّه )).
۷ - از مهمترین اعمال در این شب ، زیارت امام حسین (علیه السلام ) است .
۸ - از مهمترین کارها، به پایان بردن این شب با تسلیم اعمال به نگهبان شب است .
۹ - روز عید فطر، روزى است که هر کس به تناسب اعمالش در ماه رمضان ، پاداش مى گیرد. در حدیثى امام حسن (علیه السلام ) مى فرماید: ((...به خدا سوگند اگر پرده ها فرو افتد، نیکوکار مى اندیشد که چرا بیشتر عمل نیک انجام ندادم و بدکار مى گوید چرا بد کردم ! و از شانه کردن مو و صاف کردن لباس خود باز مى ماندند.)) از کارهاى مهم در روز عید فطر، توسل به حامى و نگهبان آن روز و شفیع قرار دادن او در اول آن و مبالغه در آن به اندازه بزرگى این روز است .
۱۰ - مستحب است که در روز عید فطر، غسل کند و سزاوار است غسل خود را با ((بسم اللّه )) شروع کرده و بعد از انجام آن ، بگوید: اللهم اجعله کفاره لذنوبى و طهر دینى و اذهب عنى الدرن
(خدایا! این را کفاره گناهانم قرار ده ، دینم را پاک گردان و پلیدیها را در من از بین ببر).
۱۱ - از اعمال این روز خواندن دعاى ندبه و اندوه به خاطر غیبت امام زمان (عج ) و دعا براى فرج او مى باشد.
۱۲ - از اعمال این روز، نماز عید فطر است . سزاوار است که قبل از خروج از منزل ، به نیت انجام دستور خداوند با یک یا چند دانه خرما افطار نموده و دعایى را که در این مورد رسیده است ، بخواند و هنگام برپایى نماز عید به صورت جماعت ، مصیبت غیبت امام زمان (عج ) را به یاد آورد و به یاد داشته باشد که امامت نماز عید از حقوق مخصوص امام زمان (عج ) مى باشد. همچنین سزاوار است که به نیت قرار گرفتن در سایه عنایت خدا، در فضاى بدون سقف ، نماز خوانده و بر خاک بنشیند با روح توجه در نماز، کامل شود.
۱۳ - مستحب است که روز عید فطر را با توسل به نگهبان روز، که از معصومین (علیهم السلام ) مى باشد، به پایان ببرد.
- ماه شوال نیز آدابى دارد مثل روزه گرفتن در روزهاى چهارشنبه و پنج شنبه و آداب دیگرى که در مفاتیح الاجنان و المراقبات ذکر شده است .
از پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) روایت شده است : ((شوال نامیده شد؛ زیرا گناهان مؤ منین در آن از بین مى رود))(۱۳)
آداب ماه ذى القعده الحرام
این ماه اولین ماه از ماههاى حرام است که جنگ با کفار در آن ماهها حرام مى باشد.
از مراقبات این ماه :
۱ - توبه کردن از اعمال گذشته است .
۲ - روزه روزهاى پنج شنبه ، جمعه و شنبه از ماههاى حرام مستحب مى باشد. رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند: ((کسى که سه روز از ماه حرام ، پنج شنبه ، جمعه و شنبه را روزه بگیرد خداوند عبادت یک سال را براى او مى نویسد.))
۳ - از کارهاى مهم این ماه ، عمل کردن به دستورالعمل شب نیمه این ماه است . پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمودند: ((شب پانزدهم ذى القعده ، شب مبارکى است . خداوند در آن با رحمت به بندگان مؤ منش ‍ مى نگرد. پاداش کسى که در آن با عمل از خداوند فرمانبردارى کند، مانند پاداش صد روزه دار ملازم مسجد که به اندازه یک چشم بهم زدن نیز نافرمانى خدا را ننموده اند، مى باشد)).
بنابراین انسان باید در نیمه شب ، مشغول طاعت خداوند شده و به دعا و نماز بپردازد.
۴ - کار مهم در این ماه ، آگاهى از نعمت هایى است که خداوند در روز ((دحو الارض )) (بیست و پنجم ذى القعده ) یعنى روز گسترش زمین ، به بشر ارزانى داشته است ؛ زیرا آگاهى از نعمت و کم و کیف آن اولین مرتبه شکر است . در روایات زیادى آمده است که در این روز، کعبه نصب گردیده ، زمین گسترده شده ، آدم (علیه السلام ) پایین آمده است ، خلیل و عیسى علیهما السلام متولد شده اند و رحمت پخش شده است . از امیرالمؤ منین (علیه السلام ) روایت شده است که فرموده اند: ((اولین رحمتى که از آسمان به زمین نازل شد، در بیست و پنجم ذى القعده بود. کسى که این روز را روزه داشته و شبش را به عبادت بایستد، عبادت صد سال را که روزش را روزه و شبش را در عبادت باشد، خواهد داشت . در این روز، یک میلیون رحمت نازل مى شود که نود و نه هزار تاى آن براى روزه داران این روز و عبادت کنندگان این شب خواهد بود.))

۵ - نماز روز دحو الارض دو رکعت مى باشد که در بخش نمازهاى مستحبى آمده است . مستحب است دعایى را که اول آن ((یا داحى الکعبه ...))است را بخواند(۱۴).